Fólksfjölgun hætti um miðja þessa öld Gunnþórunn Jónsdóttir skrifar 24. janúar 2019 07:00 Vísir/Vilhelm Lækkuð fæðingartíðni og auknar lífslíkur fólks á efri árum leiðir að sjálfsögðu til þess að það eru sífellt færri sem ala önn fyrir vaxandi fjölda aldraðra. Þetta er áhyggjuefni stjórnvalda víða um heim. En svo má heldur ekki gleyma þeim vandamálum sem stafa af fjölgun jarðarbúa og þeim lífsstíl sem stór hluti jarðarbúa hefur tamið sér,“ segir Ólöf Garðarsdóttir, prófessor í sagnfræði sem áður starfaði hjá Hagstofu Íslands, og hefur fylgst með þróuninni. Frjósemi kvenna á Íslandi árið 2017 var 1,71 lifandi barn á hverja konu en almennt viðmið er að hver kona þurfi að ala um 2,1 barn til þess að viðhalda mannfjöldanum til lengri tíma litið. Erfitt sé að segja til um hvort fæðingartíðni hér á landi haldi áfram að lækka en líklegt sé að fæðingartíðni standi í stað á þessu ári. „Mögulega hefur hækkun þaksins í fæðingarorlofi hvetjandi áhrif þegar fram í sækir. En svo má líka spyrja sig að því hvort Ísland er ekki bara komið þangað sem hin Norðurlöndin eru. Norðurlöndin eru reyndar þekkt fyrir það að barnlausar konur eru þar hlutfallslega færri en annars staðar í Evrópu en barnleysi er þó algengara annars staðar á Norðurlöndum en það er hér. Og svo má velta því fyrir sér hvort við færumst ekki nær „tveggja barna normi“ með tíð og tíma en það er erfitt að segja,“ segir Ólöf.Ólöf Garðarsdóttir, prófessor í sagnfræði.rightUm ástæðuna fyrir því að íslenskar konur eignist færri börn nú en áður segir Ólöf að aldrei sé nein ein skýring á flóknu fyrirbæri. Þó að sveiflur í fæðingartíðni á Íslandi hafi nokkurn veginn fylgt sveiflum annars staðar á Norðurlöndum og raunar annars staðar í Evrópu hafi konur á Íslandi lengi vel eignast fleiri börn en kynsystur þeirra annars staðar á Norðurlöndum. „Þegar ný fæðingarorlofslöggjöf var innleidd upp úr aldamótunum 2000 þar sem greiðslur í fæðingarorlofi voru hækkaðar, fæðingarorlof lengt og báðum foreldrum tryggður réttur til fæðingarorlofs, hækkaði fæðingartíðnin nokkuð. Í hruninu voru greiðslur í fæðingarorlofi lækkaðar verulega og þessi lækkun hefur haldist þar til nýverið. Þetta leiddi til þess að fæðingarorlofstaka feðra dróst verulega saman, einkum eftir 2011 sem ég fjallaði um í grein ásamt Heiðu Maríu Sigurðardóttur, en einnig er fjallað um þetta atriði í rannsókn Guðnýjar Eydal og Ásdísar Arnalds,“ segir Ólöf. „Ari Klængur Jónsson doktorsnemi hefur nýlega birt grein þar sem hann skoðar fæðingartíðni eftir fæðingarröð. Þar sést að líkur fólks á að eignast sitt fyrsta barn hafa minnkað verulega en líkur á fæðingum annars og þriðja barns er mun stöðugri. Þetta er vísbending um að barnlausum konum sé að fjölga.“ Það hefur sýnt sig að breyta má hegðun fólks með aðgerðum á sviði fjölskyldustefnu. Dæmi um þetta er Þýskaland þar sem fæðingartíðni hækkaði í 1,7 á örfáum árum eftir að norræn stefna í fæðingarorlofsgreiðslum var tekin upp. Þar hafði fæðingartíðnin verið 1,3 allar götur frá 1970. Annar þáttur sem virðist hafa leitt til tiltölulega hárrar fæðingartíðni á Norðurlöndunum er opinber og ódýr barnagæsla. „Lækkuð fæðingartíðni er alþjóðlegt fyrirbæri og flestir mannfjöldafræðingar líta svo á að þetta sé vandamál. Fæðingartíðni hefur alls staðar lækkað og víða í heiminum er hún lægri en tvö börn á ævi hverrar konu. Það er litið á það sem vandamál þegar sífellt færri eru til að ala önn fyrir sífellt fleiri öldruðum einstaklingum. Þeim fjölgar hlutfallslega meðal íbúa þegar fæðingum fækkar og svo bætist við að við lifum sífellt lengur. En svo má ekki heldur gleyma því að fjölgun jarðarbúa skapar ýmiss konar vandamál sem við þurfum að berjast við. Ef marka má alþjóðaspár um þróun mannfjölda í heiminum lítur reyndar út fyrir að um miðja þessa öld hætti jarðarbúum að fjölga.“Andlega hliðin á það til að gleymast Ákvörðunin um að eignast barn er ferli. Það byrjar með því að par tekur markvissa ákvörðun um að reyna barneignir, hætta á getnaðarvörnum og láta náttúruna hafa sinn gang. Þetta ferli getur tekið frá nokkrum mánuðum til nokkurra ára. Ef fólk hefur reynt sjálft í nokkurn tíma án árangurs fer það að gruna að eitthvað geti verið að og leitar sér aðstoðar. Þetta getur tekið langan tíma, sem tekur á andlega, líkamlega og fjárhagslega. En oft gleymist að hlúa að andlegu hliðinni. Þetta segir Helga Sól Ólafsdóttir, félagsráðgjafi á Kvenna- og barnasviði Landspítalans og Livio Reykjavík. Hún starfar með fólki í þessari stöðu og styður það í gegnum sorgarferli þess.Helga Sól Ólafsdóttir, félagsráðgjafi.Fréttablaðið/PjeturÞau sem standa frammi fyrir þeim veruleika að þau verði ekki foreldrar upplifa ítrekuð vonbrigði við það að verða ekki þunguð eða ítrekað að missa fóstur. Vonin minnkar en samt er búið að fjárfesta andlega, líkamlega og fjárhagslega í þessum draumi og erfitt að gefa hann frá sér. „Fólk sem lendir í fósturmissi eftir að hafa verið að reyna lengi að eignast barn veit að ef það ætlar að reyna aftur þá kostar það líkamlega, andlega og ekki síst fjárhagslega. Stundum þurfa þau að taka sér hlé frá meðferðum vegna þess að þau eru að borga síðasta lán sem þau tóku fyrir meðferðinni svo þau geti tekið nýtt lán fyrir næstu meðferð. Og þrátt fyrir að þau geri allt sem í þeirra valdi stendur til að eignast barn þá tekst það stundum ekki,“ segir Helga Sól. „Þetta getur verið mjög erfitt ferli. Það virðist vera tilhneiging til að einfalda þessa flóknu lífsreynslu. Fólk sem hefur ekki upplifað að eiga erfitt með að eignast barn á erfitt með setja sig í spor hinna. Og því fylgir oft að ráð eru gefin með góðum huga en af hugsunarleysi. Til dæmis það að það sé svo erfitt að eiga smábörn, þau vaki á næturnar o.s.frv. þannig að þau séu í raun heppin að þurfa ekki að upplifa það. Eða að þau þurfi bara að slaka á og fara eina helgi í sumarbústað. Þetta eru ekki hjálpleg ráð heldur frekar til þess fallin að fólk upplifi að þaað sé eitt með þennan vanda og sorg,“ segir Helga Sól. Rannsóknir hafa sýnt fram á að þegar fólk er búið að ljúka þessu ferli og átta sig á að barn verður ekki partur af lífi þess, þá yfirleitt eru lífsgæði alveg ágæt að sögn Helgu. Fólk finnur lífsfyllingu í öðru og sambandsslit eru ekki algengari en hjá öðrum. Enda hefur það gengið í gegnum erfiða lífsreynslu saman. „Stundum er einnig kominn tími til að skoða aðra möguleika og þá jafnvel kveðja drauminn um barnið og byggja upp líf sitt með öðrum áherslum. Þó hafa rannsóknir sýnt að þegar fólk eldist og vinir eru að eignast barnabörn þá er hætta á að fólk upplifi sorg á ný,“ segir Helga Sól. Birtist í Fréttablaðinu Börn og uppeldi Fjölskyldumál Tengdar fréttir Frestun barneigna hefur ýmsar afleiðingar Meðalaldur frumbyrja á Íslandi fer sífellt hækkandi. Í dag er aldurinn rúm 27 ár sem virðist ekki vera svo slæmt en ef litið er til heildarfjölda mæðra þá fer þeim fjölgandi sem eru 35 ára og eldri. 24. janúar 2019 06:30 Mest lesið Ikea sakað um grænþvott: „Slökkvið á myndavélunum“ Erlent Eiga yfir höfði sér dauðadóm fyrir að hylja ekki hár sitt Erlent Öskraði þegar hann var leiddur í dómsal Erlent Þau vilja taka við af Helga Grímssyni Innlent Reyndi að svipta sig lífi í varðhaldi Erlent Fimmtungur veitingastaða sem Efling sendi bréf hefur sagt sig úr SVEIT Innlent Mega hafa einn sundlaugarvörð á vakt í Vík í Mýrdal Innlent Verkefni næstu ríkisstjórnar flóknara en áður var útlit fyrir Innlent Stærstu og umdeildustu sigrar ársins Innlent Auglýstu á samfélagsmiðlum fyrir 45 milljónir Innlent Fleiri fréttir SVEIT endurskoðar kjarasamning við Virðingu Telja sólarorku ekki vera auðlind Framlengja gæsluvarðhald vegna árásar á Vopnafirði Enginn skilningur á alvarleika málsins hjá SVEIT Viðgerð hafin og enn allt keyrt á varaafli í Vík Verkefni næstu ríkisstjórnar flóknara en áður var útlit fyrir Verri afkoma ríkissjóðs ekki gott veganesti fyrir næstu stjórn Þau vilja taka við af Helga Grímssyni Fimmtungur veitingastaða sem Efling sendi bréf hefur sagt sig úr SVEIT Mega hafa einn sundlaugarvörð á vakt í Vík í Mýrdal Stærstu og umdeildustu sigrar ársins Ríkur vilji til að styðja áfram við bakið á Úkraínu Líkamsárásir, þjófnaðir og rúðubrot Níræður maður og nýbakaður tvíburafaðir duttu í lukkupottinn Auglýstu á samfélagsmiðlum fyrir 45 milljónir Óánægja í Laugarneshverfi: „Við ráðum ekki við þetta ægivald“ Viku frestur til að kæra kosningarnar Innan við þriðjungur þingmanna hefur setið lengur en eitt kjörtímabil Bjartsýn á að til verði stjórn sem þori að taka ákvarðanir Hefði átt að vera ljóst að logandi pappír í skáp gæti endað með bruna Vill aukinn viðbúnað á Íslandi til að bregðast við ófyrirséðum árásum Áhrif hallareksturs ríkissjóðs á stjórnarmyndun og jólaskrautsgerð fanga Fráfarandi stjórn skilji eftir verra bú en haldið er fram Afkomuhorfur ríkissjóðs lakari en áður Grétar Snær höfuðkúpubrotnaði í Taílandi Sjálfstæðismenn í sérflokki hvað útstrikanir varðar Birta nöfn og vörumerki tengd SVEIT í mótmælaskyni „Sannleikurinn oft fyrsta fórnarlambið“ Evrópuþingmenn hvetja yfirvöld til að láta af hvalveiðum „Mikilvægt fyrir dalinn að það sé komin ákvörðun“ Sjá meira
Lækkuð fæðingartíðni og auknar lífslíkur fólks á efri árum leiðir að sjálfsögðu til þess að það eru sífellt færri sem ala önn fyrir vaxandi fjölda aldraðra. Þetta er áhyggjuefni stjórnvalda víða um heim. En svo má heldur ekki gleyma þeim vandamálum sem stafa af fjölgun jarðarbúa og þeim lífsstíl sem stór hluti jarðarbúa hefur tamið sér,“ segir Ólöf Garðarsdóttir, prófessor í sagnfræði sem áður starfaði hjá Hagstofu Íslands, og hefur fylgst með þróuninni. Frjósemi kvenna á Íslandi árið 2017 var 1,71 lifandi barn á hverja konu en almennt viðmið er að hver kona þurfi að ala um 2,1 barn til þess að viðhalda mannfjöldanum til lengri tíma litið. Erfitt sé að segja til um hvort fæðingartíðni hér á landi haldi áfram að lækka en líklegt sé að fæðingartíðni standi í stað á þessu ári. „Mögulega hefur hækkun þaksins í fæðingarorlofi hvetjandi áhrif þegar fram í sækir. En svo má líka spyrja sig að því hvort Ísland er ekki bara komið þangað sem hin Norðurlöndin eru. Norðurlöndin eru reyndar þekkt fyrir það að barnlausar konur eru þar hlutfallslega færri en annars staðar í Evrópu en barnleysi er þó algengara annars staðar á Norðurlöndum en það er hér. Og svo má velta því fyrir sér hvort við færumst ekki nær „tveggja barna normi“ með tíð og tíma en það er erfitt að segja,“ segir Ólöf.Ólöf Garðarsdóttir, prófessor í sagnfræði.rightUm ástæðuna fyrir því að íslenskar konur eignist færri börn nú en áður segir Ólöf að aldrei sé nein ein skýring á flóknu fyrirbæri. Þó að sveiflur í fæðingartíðni á Íslandi hafi nokkurn veginn fylgt sveiflum annars staðar á Norðurlöndum og raunar annars staðar í Evrópu hafi konur á Íslandi lengi vel eignast fleiri börn en kynsystur þeirra annars staðar á Norðurlöndum. „Þegar ný fæðingarorlofslöggjöf var innleidd upp úr aldamótunum 2000 þar sem greiðslur í fæðingarorlofi voru hækkaðar, fæðingarorlof lengt og báðum foreldrum tryggður réttur til fæðingarorlofs, hækkaði fæðingartíðnin nokkuð. Í hruninu voru greiðslur í fæðingarorlofi lækkaðar verulega og þessi lækkun hefur haldist þar til nýverið. Þetta leiddi til þess að fæðingarorlofstaka feðra dróst verulega saman, einkum eftir 2011 sem ég fjallaði um í grein ásamt Heiðu Maríu Sigurðardóttur, en einnig er fjallað um þetta atriði í rannsókn Guðnýjar Eydal og Ásdísar Arnalds,“ segir Ólöf. „Ari Klængur Jónsson doktorsnemi hefur nýlega birt grein þar sem hann skoðar fæðingartíðni eftir fæðingarröð. Þar sést að líkur fólks á að eignast sitt fyrsta barn hafa minnkað verulega en líkur á fæðingum annars og þriðja barns er mun stöðugri. Þetta er vísbending um að barnlausum konum sé að fjölga.“ Það hefur sýnt sig að breyta má hegðun fólks með aðgerðum á sviði fjölskyldustefnu. Dæmi um þetta er Þýskaland þar sem fæðingartíðni hækkaði í 1,7 á örfáum árum eftir að norræn stefna í fæðingarorlofsgreiðslum var tekin upp. Þar hafði fæðingartíðnin verið 1,3 allar götur frá 1970. Annar þáttur sem virðist hafa leitt til tiltölulega hárrar fæðingartíðni á Norðurlöndunum er opinber og ódýr barnagæsla. „Lækkuð fæðingartíðni er alþjóðlegt fyrirbæri og flestir mannfjöldafræðingar líta svo á að þetta sé vandamál. Fæðingartíðni hefur alls staðar lækkað og víða í heiminum er hún lægri en tvö börn á ævi hverrar konu. Það er litið á það sem vandamál þegar sífellt færri eru til að ala önn fyrir sífellt fleiri öldruðum einstaklingum. Þeim fjölgar hlutfallslega meðal íbúa þegar fæðingum fækkar og svo bætist við að við lifum sífellt lengur. En svo má ekki heldur gleyma því að fjölgun jarðarbúa skapar ýmiss konar vandamál sem við þurfum að berjast við. Ef marka má alþjóðaspár um þróun mannfjölda í heiminum lítur reyndar út fyrir að um miðja þessa öld hætti jarðarbúum að fjölga.“Andlega hliðin á það til að gleymast Ákvörðunin um að eignast barn er ferli. Það byrjar með því að par tekur markvissa ákvörðun um að reyna barneignir, hætta á getnaðarvörnum og láta náttúruna hafa sinn gang. Þetta ferli getur tekið frá nokkrum mánuðum til nokkurra ára. Ef fólk hefur reynt sjálft í nokkurn tíma án árangurs fer það að gruna að eitthvað geti verið að og leitar sér aðstoðar. Þetta getur tekið langan tíma, sem tekur á andlega, líkamlega og fjárhagslega. En oft gleymist að hlúa að andlegu hliðinni. Þetta segir Helga Sól Ólafsdóttir, félagsráðgjafi á Kvenna- og barnasviði Landspítalans og Livio Reykjavík. Hún starfar með fólki í þessari stöðu og styður það í gegnum sorgarferli þess.Helga Sól Ólafsdóttir, félagsráðgjafi.Fréttablaðið/PjeturÞau sem standa frammi fyrir þeim veruleika að þau verði ekki foreldrar upplifa ítrekuð vonbrigði við það að verða ekki þunguð eða ítrekað að missa fóstur. Vonin minnkar en samt er búið að fjárfesta andlega, líkamlega og fjárhagslega í þessum draumi og erfitt að gefa hann frá sér. „Fólk sem lendir í fósturmissi eftir að hafa verið að reyna lengi að eignast barn veit að ef það ætlar að reyna aftur þá kostar það líkamlega, andlega og ekki síst fjárhagslega. Stundum þurfa þau að taka sér hlé frá meðferðum vegna þess að þau eru að borga síðasta lán sem þau tóku fyrir meðferðinni svo þau geti tekið nýtt lán fyrir næstu meðferð. Og þrátt fyrir að þau geri allt sem í þeirra valdi stendur til að eignast barn þá tekst það stundum ekki,“ segir Helga Sól. „Þetta getur verið mjög erfitt ferli. Það virðist vera tilhneiging til að einfalda þessa flóknu lífsreynslu. Fólk sem hefur ekki upplifað að eiga erfitt með að eignast barn á erfitt með setja sig í spor hinna. Og því fylgir oft að ráð eru gefin með góðum huga en af hugsunarleysi. Til dæmis það að það sé svo erfitt að eiga smábörn, þau vaki á næturnar o.s.frv. þannig að þau séu í raun heppin að þurfa ekki að upplifa það. Eða að þau þurfi bara að slaka á og fara eina helgi í sumarbústað. Þetta eru ekki hjálpleg ráð heldur frekar til þess fallin að fólk upplifi að þaað sé eitt með þennan vanda og sorg,“ segir Helga Sól. Rannsóknir hafa sýnt fram á að þegar fólk er búið að ljúka þessu ferli og átta sig á að barn verður ekki partur af lífi þess, þá yfirleitt eru lífsgæði alveg ágæt að sögn Helgu. Fólk finnur lífsfyllingu í öðru og sambandsslit eru ekki algengari en hjá öðrum. Enda hefur það gengið í gegnum erfiða lífsreynslu saman. „Stundum er einnig kominn tími til að skoða aðra möguleika og þá jafnvel kveðja drauminn um barnið og byggja upp líf sitt með öðrum áherslum. Þó hafa rannsóknir sýnt að þegar fólk eldist og vinir eru að eignast barnabörn þá er hætta á að fólk upplifi sorg á ný,“ segir Helga Sól.
Birtist í Fréttablaðinu Börn og uppeldi Fjölskyldumál Tengdar fréttir Frestun barneigna hefur ýmsar afleiðingar Meðalaldur frumbyrja á Íslandi fer sífellt hækkandi. Í dag er aldurinn rúm 27 ár sem virðist ekki vera svo slæmt en ef litið er til heildarfjölda mæðra þá fer þeim fjölgandi sem eru 35 ára og eldri. 24. janúar 2019 06:30 Mest lesið Ikea sakað um grænþvott: „Slökkvið á myndavélunum“ Erlent Eiga yfir höfði sér dauðadóm fyrir að hylja ekki hár sitt Erlent Öskraði þegar hann var leiddur í dómsal Erlent Þau vilja taka við af Helga Grímssyni Innlent Reyndi að svipta sig lífi í varðhaldi Erlent Fimmtungur veitingastaða sem Efling sendi bréf hefur sagt sig úr SVEIT Innlent Mega hafa einn sundlaugarvörð á vakt í Vík í Mýrdal Innlent Verkefni næstu ríkisstjórnar flóknara en áður var útlit fyrir Innlent Stærstu og umdeildustu sigrar ársins Innlent Auglýstu á samfélagsmiðlum fyrir 45 milljónir Innlent Fleiri fréttir SVEIT endurskoðar kjarasamning við Virðingu Telja sólarorku ekki vera auðlind Framlengja gæsluvarðhald vegna árásar á Vopnafirði Enginn skilningur á alvarleika málsins hjá SVEIT Viðgerð hafin og enn allt keyrt á varaafli í Vík Verkefni næstu ríkisstjórnar flóknara en áður var útlit fyrir Verri afkoma ríkissjóðs ekki gott veganesti fyrir næstu stjórn Þau vilja taka við af Helga Grímssyni Fimmtungur veitingastaða sem Efling sendi bréf hefur sagt sig úr SVEIT Mega hafa einn sundlaugarvörð á vakt í Vík í Mýrdal Stærstu og umdeildustu sigrar ársins Ríkur vilji til að styðja áfram við bakið á Úkraínu Líkamsárásir, þjófnaðir og rúðubrot Níræður maður og nýbakaður tvíburafaðir duttu í lukkupottinn Auglýstu á samfélagsmiðlum fyrir 45 milljónir Óánægja í Laugarneshverfi: „Við ráðum ekki við þetta ægivald“ Viku frestur til að kæra kosningarnar Innan við þriðjungur þingmanna hefur setið lengur en eitt kjörtímabil Bjartsýn á að til verði stjórn sem þori að taka ákvarðanir Hefði átt að vera ljóst að logandi pappír í skáp gæti endað með bruna Vill aukinn viðbúnað á Íslandi til að bregðast við ófyrirséðum árásum Áhrif hallareksturs ríkissjóðs á stjórnarmyndun og jólaskrautsgerð fanga Fráfarandi stjórn skilji eftir verra bú en haldið er fram Afkomuhorfur ríkissjóðs lakari en áður Grétar Snær höfuðkúpubrotnaði í Taílandi Sjálfstæðismenn í sérflokki hvað útstrikanir varðar Birta nöfn og vörumerki tengd SVEIT í mótmælaskyni „Sannleikurinn oft fyrsta fórnarlambið“ Evrópuþingmenn hvetja yfirvöld til að láta af hvalveiðum „Mikilvægt fyrir dalinn að það sé komin ákvörðun“ Sjá meira
Frestun barneigna hefur ýmsar afleiðingar Meðalaldur frumbyrja á Íslandi fer sífellt hækkandi. Í dag er aldurinn rúm 27 ár sem virðist ekki vera svo slæmt en ef litið er til heildarfjölda mæðra þá fer þeim fjölgandi sem eru 35 ára og eldri. 24. janúar 2019 06:30