„Þú áttir ekki að skipta þér af börnunum. Þau áttu að liggja í rúmunum og það átti engin að tala við þau. Þú máttir ekki hafa með augnsamband við þau. Þú áttir bara að vera eins og þú værir að tala við vegg,“ segir Fríða Einarsdóttir sem starfaði á Vöggustofunni að Hlíðarenda árið 1962 en kveðst hafa hætt þegar forstöðukona þar vildi ekki hlusta á viðvaranir hennar um að þetta væri óeðlileg meðferð á ungbörnum.
Fríða segir jafnframt að afar erfitt hafi verið að fylgjast með því þegar aðstandendur barna komu í heimsókn á sunnudögum en þeir máttu aðeins horfa á þau gegnum gler.
„Þegar mæðurnar komu á sunnudögum og stóðu við gluggann trilluðu venjulega niður tárin. Það var oft ofboðslega sárt að horfa upp á þær,“ segir Fríða.
Margir reyndu að láta vita af meðferðinni
Margir hafa bent á það gegnum tíðina að meðferð ungbarna á vöggustofum hafi verið ómannúðleg. Konur sem störfuðu þar á sínum tíma, foreldrar sem áttu börn þar, konur í fóstruskólanum og kjörnir fulltrúar í minnihluta Reykjavíkurborgar árið 1967. Þá gerði Viðar Eggertsson leikari útvarpsþátt á RÚV árið 1993 þar sem greint var frá óeðlilegum starfsháttum á stofnuninni. Það var hins vegar ekki fyrr en eftir mikinn þrýsting frá honum og fjórum öðrum karlmönnum að borgin ákvað loks að ráðast í sérstaka rannsókn á Vöggustofunum.
Niðurstaða vöggustofunefndar var að börnin sem voru vistuð á Vöggustofunni að Hlíðarenda hefðu sætt illri meðferð allan tímann þar. En þá einkum vegna takmarkanna á umgengni við foreldra sína meðan börnin dvöldu þar.
Ráku vöggustofuna eins og spítala
Stjórnendur Vöggustofunnar að Hlíðarenda var Ólöf Sigurðardóttir sem var fyrsta forstöðukona stofnunarinnar en hún var hjúkrunarfræðingur að mennt og Kristbjörn Tryggvason yfirlæknir hennar en hann var einnig deildarlæknir og síðar yfirlæknir á barnadeild Landspítalans um árabil.
Á barnadeildinni giltu einmitt svipaðar reglur um heimsóknir til veikra barna en tíma fengu aðstandendur aðeins að sjá börnin sín þar í gegnum gler en svo fékk fólk að heimsækja börnin tvisvar í viku.
Í öðru viðtali árið 1958 fjallar Vísir um heimsókn á Barnadeild Landspítalans. Þar segir yfirlæknirinn að börnin á spítalanum fái aðeins heimsókn frá foreldrum sínum tvisvar í viku. Áhugavert er að sjá hvaða skýringar hann gefur fyrir því í greininni:
„Þegar foreldrar eða aðrir nánustu koma í heimsókn, verða vitaskuld fagnaðarfundir. En svo þegar, heimsóknartíminn er á enda dregur heldur fyrir sólina hjá litlu öngunum, mörgum hverjum. Þá hefst oft grátur og söknuður og getur stundum tekið langan tíma að komast í jafnvægi á ný og sætta sig við innilokunina. Það er nauðsynlegt fyrir batann að raska sem minnst jafnvægi barnanna,“ segir Kristbjörn Tryggvason í Vísi árið 1958 um ástæður þess að börnin þar fengu aðeins að hitta foreldra sína tvisvar í viku.
Getur leitt til dauða í alvarlegustu tilvikunum
Sæunn Kjartansdóttir sálgreinir benti m.a. á í skoðanagrein á Vísi á síðasta ári að eitt af því sem vakið hafi athygli margra sé að fagfólk á þessum tíma vissi mætavel að vöggustofur væru skaðlegar. Vandamálið hafi því ekki verið fáfræði heldur andóf gegn þekkingu. Þeir fagmenn sem vöruðu við starfsemi vöggustofanna og ítrekuðu þörf barna fyrir nánd voru gerðir tortryggilegir og gagnrýni þeirra sögð af pólitískum toga.
Sæunn þekkir vel til þeirra þjáningar sem fólk sem dvaldi á vöggustofum hefur þurft að burðast með í gegnum tíðina. Hún segir vinnubrögðin þar hafa haft margvísleg áhrif á ungbörn og í alvarlegustu tilvikunum geti þau leitt til dauða.
„Ungbarn hættir að gráta ef því er ekki svarað. Það gefst upp það og upplifir að grátur svarar ekki þörfum. Hann getur jafnvel gert hlutina verri því umönnunaraðili getur jafnvel einhver orðið reiður, hranalegur eða vondur. Þannig að grátur sem er náttúrulega tungumál barna og mikilvægasta leiðin til að kalla á hjálp dugar ekki. Hann er jafnvel verri en ekki neitt þannig að þau hætta að gráta, þau hætta að sýna vanlíðan sína og hverfa inn í sinn eigin heim í alvarlegustu tilvikunum. Barn getur jafnvel slökkt alveg á sér tímabundið eða gert það að venju sem er gríðarlega alvarlegt. Ég hugsa að það sé alveg til í dæminu að börn deyi. Það er til nokkuð sem heitir Failure to thrive, þegar börn þrífast ekki. Þá taka þau ekki næringu. Það er ekki nóg að veita ungbörnum líkamlegu næringu, tilfinningaleg næring er jafn nauðsynleg. Og ef þú nærist hvorki líkamlega né tilfinningalega þá náttúrulega er lífshætta á ferð,“ segir Sæunn.
Samkvæmt rannsóknarskýrslu vöggustofunefndar létust þrjú börn á starfstíma stofnunarinnar, eitt þeirra var með sæng yfir höfði þegar það fannst og báru lífgunartilraunir ekki árangur.
Hér var fjallað um ofbeldi. Ef þig vantar aðstoð eða ráð sem þolandi, aðstandandi eða til að breyta ofbeldisfullri hegðun þinni þá er hægt er að fá nánari upplýsingar á ofbeldisgátt 112.is. Þar á meðal um þá þjónustu sem er til staðar á landsvísu. Einnig er ætíð hægt að hafa samband í síma 112.
Þættirnir Vistheimilin eru heimildarþættir á Stöð 2 sem verða sýndir alla sunnudaga í maí og fyrsta sunnudag í júní.
