Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar 2. maí 2024 10:30 Í samfélagsumræðunni undanfarið hefur það orðið að nokkurs konar samkvæmisleik að halda því fram að ferðaþjónusta eigi sök á flestu sem miður hefur farið í hagkerfinu undanfarin ár. Að sögn sjálfskipaðra sérfræðinga um efnahagsmál er hún orsök almennrar þenslu, verðbólgu, hárra stýrivaxta og framboðsskorts á húsnæðismarkaði. Sumir þessara álitsgjafa og samfélagsrýna hafa sömuleiðis bent á lausnir á þessum vanda, sem einkum felast í einhvers konar skattlagningu til að “hemja” ferðaþjónustu og hamla því að hún vaxi frekar. Það má svo bæta við að þessar lausnir yrðu svo á sama tíma fínasta fjáröflun fyrir fjárfrekan ríkissjóð.Því miður gleymist hins vegar sú hlið mála, hvað slíkar ráðstafanir og aðgerðir hefðu í för með sér. Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Heimilidarinnar skrifaði ádrepuna “Elsku ráðherrar, hættið að gefa Ísland” til stjórnvalda þann 26.apríl, með hvatningu til almennrar aukinnar skattlagningar nánast allra atvinnuvega í landinu. Þar segir meðal annars: “Þá er ótalin vangeta okkar sem þjóðar til að innheimta almennt auðlindagjald vegna ferðaþjónustu. Gríðarlegur vöxtur hennar hefur haft mörg jákvæð áhrif. Hagvöxtur hefur verið mikill, yfir tuttugu þúsund störf hafa skapast og gjaldeyrir flæðir inn í landið. Þessi vöxtur er hins vegar ekki sjálfbær. Við ráðum ekki við hann og vöxturinn skapar alls kyns spennu vegna þess að eftirspurn er langt umfram framboð. Mýmörg neikvæð hliðaráhrif verða á samfélagið. Á húsnæðismarkað, alla samgönguinnviði, löggæslu, heilbrigðisþjónustu, menntakerfið, á náttúru og almenn lífsgæði. Ferðaþjónustan býr því til kostnað fyrir þá sem fyrir eru. Fyrir þann kostnað ættu ferðamenn eða ferðaþjónustan að greiða eðlilegt gjald. Í stað þess að leggja slíkt gjald á þá hafa íslensk stjórnvöld frekar vökvað bálið með bensíni með því að innleiða örvandi hvata. Þær aðgerðir eru stór ástæða þess að við erum að glíma við þráláta verðbólgu og þurfum himinháa vexti til að reyna að ná henni niður.” Stefán Ólafsson, ráðgjafi hjá Eflingu stéttarfélagi ritaði grein í Heimildina þann 27. apríl, undir nafninu “Verðbólgan í vítahring Seðlabankans”, þar sem segir: Þá þarf ríkið að tempra vöxt ferðaþjónustunnar sem hefur skapað mikið ójafnvægi gagnvart innviðum í landinu, auk þess sem hinn öri vöxtur ferðamanna og einkaneysla þeirra hefur bein verðbólguáhrif. Til að ná þessu fram mætti setja á komugjöld og draga úr skattaafslætti fyrirtækja í ferðaþjónustu. Fleiri úrræði af svipuðum toga koma til álita.” Ég verð nú að segja að sem betur fer sitja þessir menn ekki í ríkisstjórn og eru ekki ábyrgir fyrir stjórn efnahagsmála á landinu, enda er flest sem þeir bera á borð hér í besta falli umdeilanlegt og versta falli kolrangt. Í þessu samhengi er rétt að hafa eftirfarandi staðreyndir í huga: Ferðaþjónusta er nú þegar skattlögð í bak og fyrir og skilar meira en 150 milljörðum í skatttekjur í sjóði ríkis og sveitarfélaga. Gistináttaskattur var lagður á að nýju um síðustu áramót, hækkaður um 100% og var einnig lagður á skemmtiferðaskip. Ferðaþjónusta skilaði um 600 milljörðum gjaldeyristekna á árinu 2023 og átti stóran þátt í því að gengi krónunnar hefur haldist nokkuð stöðugt og þar með unnið gegn verðbólgu Hlutfall innflytjenda meðal starfsmanna í ferðaþjónustu er vissulega hátt, eða um 44% í svokölluðum “einkennandi greinum ferðaþjónustunnar”. Ekkert launungarmál er að ferðaþjónusta krefst mikils mannafla til að skapa verðmæti. Aftur á móti er hlutfall innflytjenda í öðrum stórum atvinnugreinum sömuleiðis hátt, eða tæp 40% í sjávarútvegi, 35% í byggingariðnaði og rúm 27% í iðnaði almennt og 32% í ýmsri sérhæfðri þjónustu. Um fjórðungur vinnuafls í heild er af erlendu bergi brotinn. Ferðaþjónusta er því alls ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Við Íslendingar gerum kröfu um framúrskarandi lífskjör og áframhaldandi vöxt þeirra. Staðreyndin er einfaldlega sú að við erum ekki nógu mörg til að standa undir þessum kröfum. Í því samhengi er rétt að nefna að náttúruleg fjölgun Íslendinga stendur einungis undir ca. 0,5% hagvexti á ársgrundvelli. Ergo: Við verðum að flytja inn vinnuafl í allar atvinnugreinar. Það er fráleitt að halda því fram að það sé svo einfalt að uppgangur ferðaþjónustunnar eftir heimsfaraldur beri mesta ábyrgð á því ástandi sem við glímum nú við. Samskonar uppgangur átti sér stað á árunum 2015-2018 og varð sá óvænti hvalreki meðal annars til þess að hér fór ekki allt á hvolf út af launahækkunum umfram svigrúm á þeim árum. Á þessu tímabili var verðbólga að meðaltali 1,8%. Fjöldi starfandi í ferðaþjónustu og fjöldi ferðamanna haldast vel í hendur og því er ástæðuna fyrir hærri verðbólgu nú að finna einhvers staðar annars staðar en hjá ferðaþjónustunni. Framlag húsnæðisliðarins til ársverðbólgu tók að aukast löngu áður en sóttvarnartakmörkunum var aflétt, vaxtalækkanir og uppsafnaður sparnaður heimila virðast hafa haft töluvert meiri áhrif. Því má með vissu segja að verðbólguna sem nú geysar, megi að stórum hluta rekja til ýmissa afleiðinga heimsfaraldurs og fleiri þátta. Það er ábyrgðarhluti að láta gamminn geysa um að leggja álögur á atvinnugreinar og þrengja þar með að möguleikum þeirra til verðmætasköpunar. Það má aldrei gleymast að langstærstur hluti ferðaþjónustufyrirtækja eru lítil og meðalstór fjölskyldufyrirtæki með starfsemi um allt land. Þúsundir fjölskyldna eiga lífsafkomu sína undir ferðaþjónustu og mörg byggðalög hafa gengið í endurnýjun lífdaga vegna ferðaþjónustu eftir áralanga hnignun. Mikil einföldun felst í því að telja vanda hagkerfisins falinn í einni atvinnugrein og að hagkerfinu geti á einhvern hátt verið betur borgið með því að draga úr umsvifum hennar. Öllum má vera ljóst að svo er ekki. Það er ástæða fyrir því að ekki hafa verið lögð komugjöld á farþega til Íslands og það er sömuleiðis ástæða fyrir því að virðisaukaskattur á ferðaþjónustu er ekki í hæsta þrepi. Einfalda útskýringin er “samkeppnishæfni”. Á síðasta ári féllu stjórnvöld í Eistlandi til dæmis frá því að hækka virðisaukaskatt á gistiþjónustu í efsta þrep þar sem hagfræðileg úttekt sýndi að það myndi lækka skatttekjur ríkisins af virðisaukaskatti vegna áhrifa hækkunarinnar á eftirspurn. Um þessar mundir er aðgerðaáætlun stefnumótunar í ferðaþjónustu til ársins 2030 í þinglegri meðferð. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnugreinarinnar og stjórnvalda. Þar er meðal annars fjallað um framtíðarskipulag gjaldtöku og álagsstýringar. Eigum við ekki að láta þá sem best til þekkja sjá um þessi mál og leiða þau í þann farveg, sem gagnast greininni og samfélaginu best? Ég hvet alla þá sem kveða sér hljóðs í umræðunni um efnahagsmál til að kynna sér gangverk ferðaþjónustu hér á landi og í alþjóðlegu samhengi á alheimsmörkuðum áður en þeir kasta fram óábyrgum tillögum, án þess að gera grein fyrir afleiðingum þeirra. afleiðingunum. Afleiðingum sem hefðu áhrif á afkomu einstakra starfsmanna, á fjölskyldur, fyrirtæki, fjárfesta, sveitarfélög og ekki síst þjóðarbúið - sem jú eru gerðar ríkar kröfur til, ekki síst um þessar mundir. Bjarnheiður Hallsdóttir, framkvæmdastjóri Kötlu DMI ehf og fyrrverandi formaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarnheiður Hallsdóttir Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir Skoðun Atvinnumál fatlaðra Ína Valsdóttir Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson Skoðun Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skyndihjálp: Lykillinn að öruggara samfélagi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Sjá meira
Í samfélagsumræðunni undanfarið hefur það orðið að nokkurs konar samkvæmisleik að halda því fram að ferðaþjónusta eigi sök á flestu sem miður hefur farið í hagkerfinu undanfarin ár. Að sögn sjálfskipaðra sérfræðinga um efnahagsmál er hún orsök almennrar þenslu, verðbólgu, hárra stýrivaxta og framboðsskorts á húsnæðismarkaði. Sumir þessara álitsgjafa og samfélagsrýna hafa sömuleiðis bent á lausnir á þessum vanda, sem einkum felast í einhvers konar skattlagningu til að “hemja” ferðaþjónustu og hamla því að hún vaxi frekar. Það má svo bæta við að þessar lausnir yrðu svo á sama tíma fínasta fjáröflun fyrir fjárfrekan ríkissjóð.Því miður gleymist hins vegar sú hlið mála, hvað slíkar ráðstafanir og aðgerðir hefðu í för með sér. Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Heimilidarinnar skrifaði ádrepuna “Elsku ráðherrar, hættið að gefa Ísland” til stjórnvalda þann 26.apríl, með hvatningu til almennrar aukinnar skattlagningar nánast allra atvinnuvega í landinu. Þar segir meðal annars: “Þá er ótalin vangeta okkar sem þjóðar til að innheimta almennt auðlindagjald vegna ferðaþjónustu. Gríðarlegur vöxtur hennar hefur haft mörg jákvæð áhrif. Hagvöxtur hefur verið mikill, yfir tuttugu þúsund störf hafa skapast og gjaldeyrir flæðir inn í landið. Þessi vöxtur er hins vegar ekki sjálfbær. Við ráðum ekki við hann og vöxturinn skapar alls kyns spennu vegna þess að eftirspurn er langt umfram framboð. Mýmörg neikvæð hliðaráhrif verða á samfélagið. Á húsnæðismarkað, alla samgönguinnviði, löggæslu, heilbrigðisþjónustu, menntakerfið, á náttúru og almenn lífsgæði. Ferðaþjónustan býr því til kostnað fyrir þá sem fyrir eru. Fyrir þann kostnað ættu ferðamenn eða ferðaþjónustan að greiða eðlilegt gjald. Í stað þess að leggja slíkt gjald á þá hafa íslensk stjórnvöld frekar vökvað bálið með bensíni með því að innleiða örvandi hvata. Þær aðgerðir eru stór ástæða þess að við erum að glíma við þráláta verðbólgu og þurfum himinháa vexti til að reyna að ná henni niður.” Stefán Ólafsson, ráðgjafi hjá Eflingu stéttarfélagi ritaði grein í Heimildina þann 27. apríl, undir nafninu “Verðbólgan í vítahring Seðlabankans”, þar sem segir: Þá þarf ríkið að tempra vöxt ferðaþjónustunnar sem hefur skapað mikið ójafnvægi gagnvart innviðum í landinu, auk þess sem hinn öri vöxtur ferðamanna og einkaneysla þeirra hefur bein verðbólguáhrif. Til að ná þessu fram mætti setja á komugjöld og draga úr skattaafslætti fyrirtækja í ferðaþjónustu. Fleiri úrræði af svipuðum toga koma til álita.” Ég verð nú að segja að sem betur fer sitja þessir menn ekki í ríkisstjórn og eru ekki ábyrgir fyrir stjórn efnahagsmála á landinu, enda er flest sem þeir bera á borð hér í besta falli umdeilanlegt og versta falli kolrangt. Í þessu samhengi er rétt að hafa eftirfarandi staðreyndir í huga: Ferðaþjónusta er nú þegar skattlögð í bak og fyrir og skilar meira en 150 milljörðum í skatttekjur í sjóði ríkis og sveitarfélaga. Gistináttaskattur var lagður á að nýju um síðustu áramót, hækkaður um 100% og var einnig lagður á skemmtiferðaskip. Ferðaþjónusta skilaði um 600 milljörðum gjaldeyristekna á árinu 2023 og átti stóran þátt í því að gengi krónunnar hefur haldist nokkuð stöðugt og þar með unnið gegn verðbólgu Hlutfall innflytjenda meðal starfsmanna í ferðaþjónustu er vissulega hátt, eða um 44% í svokölluðum “einkennandi greinum ferðaþjónustunnar”. Ekkert launungarmál er að ferðaþjónusta krefst mikils mannafla til að skapa verðmæti. Aftur á móti er hlutfall innflytjenda í öðrum stórum atvinnugreinum sömuleiðis hátt, eða tæp 40% í sjávarútvegi, 35% í byggingariðnaði og rúm 27% í iðnaði almennt og 32% í ýmsri sérhæfðri þjónustu. Um fjórðungur vinnuafls í heild er af erlendu bergi brotinn. Ferðaþjónusta er því alls ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Við Íslendingar gerum kröfu um framúrskarandi lífskjör og áframhaldandi vöxt þeirra. Staðreyndin er einfaldlega sú að við erum ekki nógu mörg til að standa undir þessum kröfum. Í því samhengi er rétt að nefna að náttúruleg fjölgun Íslendinga stendur einungis undir ca. 0,5% hagvexti á ársgrundvelli. Ergo: Við verðum að flytja inn vinnuafl í allar atvinnugreinar. Það er fráleitt að halda því fram að það sé svo einfalt að uppgangur ferðaþjónustunnar eftir heimsfaraldur beri mesta ábyrgð á því ástandi sem við glímum nú við. Samskonar uppgangur átti sér stað á árunum 2015-2018 og varð sá óvænti hvalreki meðal annars til þess að hér fór ekki allt á hvolf út af launahækkunum umfram svigrúm á þeim árum. Á þessu tímabili var verðbólga að meðaltali 1,8%. Fjöldi starfandi í ferðaþjónustu og fjöldi ferðamanna haldast vel í hendur og því er ástæðuna fyrir hærri verðbólgu nú að finna einhvers staðar annars staðar en hjá ferðaþjónustunni. Framlag húsnæðisliðarins til ársverðbólgu tók að aukast löngu áður en sóttvarnartakmörkunum var aflétt, vaxtalækkanir og uppsafnaður sparnaður heimila virðast hafa haft töluvert meiri áhrif. Því má með vissu segja að verðbólguna sem nú geysar, megi að stórum hluta rekja til ýmissa afleiðinga heimsfaraldurs og fleiri þátta. Það er ábyrgðarhluti að láta gamminn geysa um að leggja álögur á atvinnugreinar og þrengja þar með að möguleikum þeirra til verðmætasköpunar. Það má aldrei gleymast að langstærstur hluti ferðaþjónustufyrirtækja eru lítil og meðalstór fjölskyldufyrirtæki með starfsemi um allt land. Þúsundir fjölskyldna eiga lífsafkomu sína undir ferðaþjónustu og mörg byggðalög hafa gengið í endurnýjun lífdaga vegna ferðaþjónustu eftir áralanga hnignun. Mikil einföldun felst í því að telja vanda hagkerfisins falinn í einni atvinnugrein og að hagkerfinu geti á einhvern hátt verið betur borgið með því að draga úr umsvifum hennar. Öllum má vera ljóst að svo er ekki. Það er ástæða fyrir því að ekki hafa verið lögð komugjöld á farþega til Íslands og það er sömuleiðis ástæða fyrir því að virðisaukaskattur á ferðaþjónustu er ekki í hæsta þrepi. Einfalda útskýringin er “samkeppnishæfni”. Á síðasta ári féllu stjórnvöld í Eistlandi til dæmis frá því að hækka virðisaukaskatt á gistiþjónustu í efsta þrep þar sem hagfræðileg úttekt sýndi að það myndi lækka skatttekjur ríkisins af virðisaukaskatti vegna áhrifa hækkunarinnar á eftirspurn. Um þessar mundir er aðgerðaáætlun stefnumótunar í ferðaþjónustu til ársins 2030 í þinglegri meðferð. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnugreinarinnar og stjórnvalda. Þar er meðal annars fjallað um framtíðarskipulag gjaldtöku og álagsstýringar. Eigum við ekki að láta þá sem best til þekkja sjá um þessi mál og leiða þau í þann farveg, sem gagnast greininni og samfélaginu best? Ég hvet alla þá sem kveða sér hljóðs í umræðunni um efnahagsmál til að kynna sér gangverk ferðaþjónustu hér á landi og í alþjóðlegu samhengi á alheimsmörkuðum áður en þeir kasta fram óábyrgum tillögum, án þess að gera grein fyrir afleiðingum þeirra. afleiðingunum. Afleiðingum sem hefðu áhrif á afkomu einstakra starfsmanna, á fjölskyldur, fyrirtæki, fjárfesta, sveitarfélög og ekki síst þjóðarbúið - sem jú eru gerðar ríkar kröfur til, ekki síst um þessar mundir. Bjarnheiður Hallsdóttir, framkvæmdastjóri Kötlu DMI ehf og fyrrverandi formaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun