Mikilvæg skref í rétta átt í plastmálum Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar 1. júlí 2021 09:31 Frá og með 3. júlí taka gildi margskonar breytingar sem miða að því að draga úr notkun óþarfa plasts í samfélaginu, til þess að varna því að það berist út í umhverfið og valdi þar skaða. Bann við ákveðnum einnota plastvörum Frá og með laugardeginum má ekki lengur selja ýmsar einnota vörur úr plasti, sem rannsóknir hafa sýnt að finnast hvað oftast á ströndum í Evrópu og eru að valda skaða víða um heim. Þetta eru t.d. bómullarpinnar úr plasti, plasthnífapör og -diskar, sogrör úr plasti, hræripinnar fyrir drykki, plastprik á blöðrur, allar vörur úr plasti sem eru niðurbrjótanlegar með oxun og svo matar- og drykkjarílát úr frauðplasti. Taka skal fram að þegar bómullarpinnar eða sogrör eru skilgreind sem lækningatæki má nota þær í heilbrigðisþjónustu. Það er allra síst tilgangur bannsins að koma í veg fyrir að þau sem sannarlega þurfa á þessum vörum að halda geti áfram notað þær. Rukkað fyrir einnota plastumbúðir Það kann að vera einfalt og þægilegt að kippa með sér mat eða drykk í einnota plastumbúðum, sérstaklega ef það er ókeypis, en náttúran og lífríkið þurfa í raun að borga fyrir það. Frá og með næsta laugardegi má ekki lengur afhenda ókeypis einnota drykkjar- eða matarílát úr plasti, t.d. þegar matur og drykkur er seldur til brottnáms (take-away). Þannig verður að taka fram á kassakvittun hver kostnaðurinn við einnota plastið er. Þessar breytingar miða að því að neytendur verði meðvitaðir um kostnaðinn. Að við hugsum okkur um, veltum fyrir okkur hvort við getum kannski frekar borðað á staðnum eða þegið matinn eða drykkinn í margnota umbúðum. Umbúðum sem ekki eru líklegar til þess að enda í náttúrunni og valda henni skaða. Er rökrétt að kaupa og nota ílát einu sinni, kannski bara í nokkrar mínútur, sem hugsanlega verður samt til í mörghundruð ár með mögulegum neikvæðum áhrifum á lífríkið? Hvað finnst þér? Af hverju erum við að þessu? Talið er að á hverju ári endi um 8 milljónir tonna af plasti í sjónum. Á Íslandi er talið að magn umbúðaplastsúrgangs sé um 47 kg á hvern íbúa á ári. Samtals gera það 16.500 tonn á ári. Og plast er frekar léttur efniviður. Berist plast út í náttúruna hverfur það ekki heldur brotnar niður í sífellt smærri agnir sem ratað geta inn í fæðukeðjuna. Rannsóknir hafa sýnt að plast er að finna nánast alls staðar í náttúrunni og það á ekki síður við um Ísland en aðra staði í heiminum. Hér hefur örplast til að mynda fundist í dýrum, jöklum og drykkjarvatni. En plast er ekki bara ógn við heilbrigði dýra og vistkerfa heldur hefur það líka í för með sér kostnað fyrir samfélagið. Það kostar að hreinsa upp plast þar sem það á ekki heima og plastmengun, til dæmis í sjónum, getur haft áhrif á ímynd landa. Fyrst og fremst er þó um að ræða óþarfa neyslu og sóun á dýrmætum auðlindum jarðar, sem við verðum að binda endi á. Hvað kemur þá í staðinn? Best er að hreinlega sleppa hlutum sem eru í raun óþarfir. Þurfum við að drekka drykkinn okkar með einu, jafnvel tveimur einnota rörum? Þurfum við blöðru með plastpriki? Þurfum við hræripinna til þess að blanda mjólkinni í kaffið? Eða getum við kannski sleppt þessu? Næst best er að finna margnota lausnir í staðinn, sem við sannarlega notum aftur og aftur. Náttúrunni er samt enginn greiði gerður t.d. ef við söfnum öll lífstíðarbyrgðum af margnota pokum og umgöngumst þá eins og þeir séu einnota. Þriðji kosturinn, en um leið sá sísti er að skipta út einni einnota vöru fyrir aðra. Það er kannski auðveldasta leiðin og hún er lögleg, en hún er ekki gallalaus. Mikil notkun á einnota vörum skapar álag á umhverfið, sama úr hvaða efni þær eru. Tilgangur þessara lagabreytinga er ekki að útrýma plasti. Plast er raunar gríðargott og nytsamlegt efni en við notum bara allt of mikið af því. Við þurfum að hætta að nota það þegar þess gerist ekki þörf (í óþarfa), auka líftíma þess þar sem við notum það og endurvinna það plast sem verður að úrgangi. Fyrir umhverfið og framtíðina Plastmengun er aðkallandi umhverfisvá, sem við verðum að sporna gegn. En það er líka alveg ljóst að þetta er áskorun sem engin þjóð tekst á við ein síns liðs. Þess vegna hef ég, ásamt umhverfisráðherrum á Norðurlöndunum, talað fyrir gerð alþjóðsamnings gegn plastmengun sem ég bind vonir við að verði að veruleika á næstu árum. Þangað til náðst hefur alþjóðlegt samkomulag um aðgerðir verður hver þjóð að líta sér nær. Síðastliðið haust gáfu Stjórnvöld út aðgerðaáætlun í plastmálum, Úr viðjum plastsins, þar sem settar eru fram 18 aðgerðir til þess að draga úr plastnotkun, auka endurvinnslu þess og sporna gegn plastmengun í hafinu. Nú stendur einnig yfir átak í úrbótum í fráveitumálum, með styrkjum til sveitarfélaga til þess að ráðast í slíkar framkvæmdir. Örplastmengun berst í hafið með fráveitu ef hreinsun er ábótavant. Margar af aðgerðunum í áætluninni haldast í hendur við innleiðingu hringrásarhagkerfis á Íslandi, en það er nokkuð sem ég legg ríka áherslu á. Á undanförnum áratugum hefur mannkynið tamið sér neysluvenjur sem er ærið verk að vinda ofan af. Það er ekki ómögulegt en er hins vegar algjörlega nauðsynlegt. Breytingarnar sem ganga í gildi núna upp úr mánaðamótum eru mikilvæg skref í rétta átt, sem við verðum að stíga fyrir umhverfið og framtíðina. Höfundur er umhverfis- og auðlindaráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Ingi Guðbrandsson Umhverfismál Skoðun: Kosningar 2021 Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir Skoðun Atvinnumál fatlaðra Ína Valsdóttir Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson Skoðun Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skyndihjálp: Lykillinn að öruggara samfélagi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Sjá meira
Frá og með 3. júlí taka gildi margskonar breytingar sem miða að því að draga úr notkun óþarfa plasts í samfélaginu, til þess að varna því að það berist út í umhverfið og valdi þar skaða. Bann við ákveðnum einnota plastvörum Frá og með laugardeginum má ekki lengur selja ýmsar einnota vörur úr plasti, sem rannsóknir hafa sýnt að finnast hvað oftast á ströndum í Evrópu og eru að valda skaða víða um heim. Þetta eru t.d. bómullarpinnar úr plasti, plasthnífapör og -diskar, sogrör úr plasti, hræripinnar fyrir drykki, plastprik á blöðrur, allar vörur úr plasti sem eru niðurbrjótanlegar með oxun og svo matar- og drykkjarílát úr frauðplasti. Taka skal fram að þegar bómullarpinnar eða sogrör eru skilgreind sem lækningatæki má nota þær í heilbrigðisþjónustu. Það er allra síst tilgangur bannsins að koma í veg fyrir að þau sem sannarlega þurfa á þessum vörum að halda geti áfram notað þær. Rukkað fyrir einnota plastumbúðir Það kann að vera einfalt og þægilegt að kippa með sér mat eða drykk í einnota plastumbúðum, sérstaklega ef það er ókeypis, en náttúran og lífríkið þurfa í raun að borga fyrir það. Frá og með næsta laugardegi má ekki lengur afhenda ókeypis einnota drykkjar- eða matarílát úr plasti, t.d. þegar matur og drykkur er seldur til brottnáms (take-away). Þannig verður að taka fram á kassakvittun hver kostnaðurinn við einnota plastið er. Þessar breytingar miða að því að neytendur verði meðvitaðir um kostnaðinn. Að við hugsum okkur um, veltum fyrir okkur hvort við getum kannski frekar borðað á staðnum eða þegið matinn eða drykkinn í margnota umbúðum. Umbúðum sem ekki eru líklegar til þess að enda í náttúrunni og valda henni skaða. Er rökrétt að kaupa og nota ílát einu sinni, kannski bara í nokkrar mínútur, sem hugsanlega verður samt til í mörghundruð ár með mögulegum neikvæðum áhrifum á lífríkið? Hvað finnst þér? Af hverju erum við að þessu? Talið er að á hverju ári endi um 8 milljónir tonna af plasti í sjónum. Á Íslandi er talið að magn umbúðaplastsúrgangs sé um 47 kg á hvern íbúa á ári. Samtals gera það 16.500 tonn á ári. Og plast er frekar léttur efniviður. Berist plast út í náttúruna hverfur það ekki heldur brotnar niður í sífellt smærri agnir sem ratað geta inn í fæðukeðjuna. Rannsóknir hafa sýnt að plast er að finna nánast alls staðar í náttúrunni og það á ekki síður við um Ísland en aðra staði í heiminum. Hér hefur örplast til að mynda fundist í dýrum, jöklum og drykkjarvatni. En plast er ekki bara ógn við heilbrigði dýra og vistkerfa heldur hefur það líka í för með sér kostnað fyrir samfélagið. Það kostar að hreinsa upp plast þar sem það á ekki heima og plastmengun, til dæmis í sjónum, getur haft áhrif á ímynd landa. Fyrst og fremst er þó um að ræða óþarfa neyslu og sóun á dýrmætum auðlindum jarðar, sem við verðum að binda endi á. Hvað kemur þá í staðinn? Best er að hreinlega sleppa hlutum sem eru í raun óþarfir. Þurfum við að drekka drykkinn okkar með einu, jafnvel tveimur einnota rörum? Þurfum við blöðru með plastpriki? Þurfum við hræripinna til þess að blanda mjólkinni í kaffið? Eða getum við kannski sleppt þessu? Næst best er að finna margnota lausnir í staðinn, sem við sannarlega notum aftur og aftur. Náttúrunni er samt enginn greiði gerður t.d. ef við söfnum öll lífstíðarbyrgðum af margnota pokum og umgöngumst þá eins og þeir séu einnota. Þriðji kosturinn, en um leið sá sísti er að skipta út einni einnota vöru fyrir aðra. Það er kannski auðveldasta leiðin og hún er lögleg, en hún er ekki gallalaus. Mikil notkun á einnota vörum skapar álag á umhverfið, sama úr hvaða efni þær eru. Tilgangur þessara lagabreytinga er ekki að útrýma plasti. Plast er raunar gríðargott og nytsamlegt efni en við notum bara allt of mikið af því. Við þurfum að hætta að nota það þegar þess gerist ekki þörf (í óþarfa), auka líftíma þess þar sem við notum það og endurvinna það plast sem verður að úrgangi. Fyrir umhverfið og framtíðina Plastmengun er aðkallandi umhverfisvá, sem við verðum að sporna gegn. En það er líka alveg ljóst að þetta er áskorun sem engin þjóð tekst á við ein síns liðs. Þess vegna hef ég, ásamt umhverfisráðherrum á Norðurlöndunum, talað fyrir gerð alþjóðsamnings gegn plastmengun sem ég bind vonir við að verði að veruleika á næstu árum. Þangað til náðst hefur alþjóðlegt samkomulag um aðgerðir verður hver þjóð að líta sér nær. Síðastliðið haust gáfu Stjórnvöld út aðgerðaáætlun í plastmálum, Úr viðjum plastsins, þar sem settar eru fram 18 aðgerðir til þess að draga úr plastnotkun, auka endurvinnslu þess og sporna gegn plastmengun í hafinu. Nú stendur einnig yfir átak í úrbótum í fráveitumálum, með styrkjum til sveitarfélaga til þess að ráðast í slíkar framkvæmdir. Örplastmengun berst í hafið með fráveitu ef hreinsun er ábótavant. Margar af aðgerðunum í áætluninni haldast í hendur við innleiðingu hringrásarhagkerfis á Íslandi, en það er nokkuð sem ég legg ríka áherslu á. Á undanförnum áratugum hefur mannkynið tamið sér neysluvenjur sem er ærið verk að vinda ofan af. Það er ekki ómögulegt en er hins vegar algjörlega nauðsynlegt. Breytingarnar sem ganga í gildi núna upp úr mánaðamótum eru mikilvæg skref í rétta átt, sem við verðum að stíga fyrir umhverfið og framtíðina. Höfundur er umhverfis- og auðlindaráðherra.
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun