Að sá efasemdarfræjum í umræðunni til að afvegaleiða hana Siggeir F. Ævarsson skrifar 15. nóvember 2021 09:31 Áður en lengra er haldið vil ég þakka Pétri G. Markan, biskupsritara, kærlega fyrir grein hans, „Gögnin liggja fyrir”, sem hann birti í kjölfarið á minni grein um sama efni, en það er nokkuð óvanalegt að kirkjunnar fólk sé tilbúið að taka svona opna og hreinskipta umræðu um kirkjujarðasamkomulagið og forsendur þess. Í útvarpsviðtali í Reykjavík síðdegis um grein mína tók ég sérstaklega fram að það mætti ekki blanda saman umræðunni um þá tæpa fjóra milljarða sem ríkið greiðir árlega til Þjóðkirkjunnar fyrir kirkjujarðasamkomulagið annars vegar, og sóknargjöldin hins vegar, sem öll trú- og lífsskoðunarfélög fá, útreiknað miðað við skráningu í félögin hjá Þjóðskrá. Biskupsritari gat nú samt ekki setið á sér og hóf svargrein sína á að blanda þessu öllu saman í einn graut, en tók svo reyndar fram síðar í greininni að sóknargjöldin væru allt annar handleggur. Efasemdarfræin liggja víða í umræðunni. En það er nú einu sinni svo að fyrir öll trú- og lífsskoðunarfélög í landinu, að Þjóðkirkjunni undanskilinni, eru sóknargjöldin þeirra stærsta og jafnvel eina tekjulind. Ef allir myndu hætta í Siðmennt á morgun þyrfti ég væntanlega bara að vinna minn uppsagnarfrest og starfsemi Siðmenntar myndi leggjast af í núverandi mynd. En ef félagatal Þjóðkirkjunnar myndi tæmast á morgun væri Pétur áfram með trygga vinnu næstu 13 árin, ásamt öllum prestum landsins. Aðstöðumunur félaganna er augljóslega gríðarlegur. Mér þykir þó afar áhugavert að sjá fulltrúa Þjóðkirkjunnar kalla sóknargjöldin „fjármagn beint úr ríkissjóði”, en ekki félagsgjöld. Þetta hefur Siðmennt bent á árum saman. Sóknargjöldin eru ekki félagsgjöld, heldur fjármagn úr ríkissjóði, sem allir skattgreiðendur standa undir, líka þeir sem standa utan trúfélaga. Á vefsíðu Þjóðkirkjunnar stendur svart á hvítu: „...innheimtir ríkið fyrir kirkjuna sóknargjöld, sem eru einskonar félagsgjöld” - Ég fagna þessari áherslubreytingu kirkjunnar, og reikna með að heimasíða hennar verði fljótlega uppfærð í kjölfarið. Gögnin lágu ekki fyrir Pétur fullyrðir einnig að það hafi alltaf legið skýrt fyrir hvaða jarðir tilheyra kirkjujaraðsamkomulaginu. Vísar hann m.a. í skýrslu kirkjueignarnefndar en þar er einmitt fjallað um fjölda kirkjujarða sem voru seldar eftir 1907. í óbirtri skrá eftir séra Gísla Brynjólfsson, um „seldar kirkjujarðir 1876-1974“, sem hann tók saman eftir beiðni biskups segir: „Eftir gildistöku laganna 1908-1923 voru seldar hvorki meira né minna en 355 jarðir” - Það er því algjör markleysa að tala um allar jarðirnar frá 1907 sem einhvern grundvöll fyrir umræðuna um virði þeirra sem eftir standa 2021. Þar fyrir utan þá hefur ríkið hingað til ekki getað svarað afgerandi hvaða jarðir tilheyra samkomulaginu. Það er auðvitað algjörlega ótækt, að binda ríkið til tugmilljarða greiðslna út á eitthvað afskaplega óljóst og loðið. Í svari fjármálaráðherra til Birgittu Jónsdóttur árið 2014 segir: „Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir. Þar sem ekki er hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir sem ákveðið eignasafn er óhjákvæmilega ekki hægt að svara efni 1.–7. tölul. fyrirspurnar þessarar.” Kirkjan sjálf viðurkennir að forsendur samningsins séu óljósar, en á vef Kirkjunnar segir að lögin um launagreiðslur presta og starfsmanna biskupsembættisins séu: „sett fram á táknrænan hátt frekar en að nákvæmir útreikningar liggi á bak við”. Staðreyndirnar tala sínu máli Forsendur kirkjujarðasamkomulagsins eru þó óðum að skýrast þessa dagana. Nokkrir hlutir eru nú algjörlega skýrir: Ábati af eignasafni kirkjunnar 1907 stóð ekki undir launagreiðslum og fóru allir sjóðir á hausinn 1919. Það er gengur einfaldlega ekki upp að eignasafn sem stóð ekki undir launum færri og fátækari presta árið 1907 muni geta staðið undir launum fleiri og betur launaðra presta árið 2021. Fjölmargar jarðir hafa gengið kaupum og sölum síðustu 100 árin, og því marklaust að telja þær með í dag Virði jarðar sem selt var 1907, t.d. Garðabæjar, er augljóslega ekki hægt að uppreikna til ársins 2021. Óbyggð sveit og mýrar er einfaldlega ekki sama eign og stórt sveitarfélag. Virði eignasafsins þyrfti að vera um 115 milljarðar ef ávöxtunin væri 3,5% Virði kirkjujarðanna frá nýjustu samningum er 7 milljarðar Ríkið er að ofborga fyrir þessar jarðir í kringum 100 milljarða. Pétur veltir upp þeirri spurningu hvort að samningarnir séu í raun óhagstæðir fyrir kirkjuna. Ef honum og öðru kirkjunnar fólki finnst það í alvörunni hvet ég hann til að ganga á fund dómsmálaðráðherra strax í dag og fá þessum samningum rift. Það er það eina sanngjarna í stöðunni og mér sýnist við báðir vera sammála um það. Höfundur er framkvæmdastjóri Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Siggeir F. Ævarsson Trúmál Þjóðkirkjan Mest lesið Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir Skoðun Atvinnumál fatlaðra Ína Valsdóttir Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson Skoðun Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skyndihjálp: Lykillinn að öruggara samfélagi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Sjá meira
Áður en lengra er haldið vil ég þakka Pétri G. Markan, biskupsritara, kærlega fyrir grein hans, „Gögnin liggja fyrir”, sem hann birti í kjölfarið á minni grein um sama efni, en það er nokkuð óvanalegt að kirkjunnar fólk sé tilbúið að taka svona opna og hreinskipta umræðu um kirkjujarðasamkomulagið og forsendur þess. Í útvarpsviðtali í Reykjavík síðdegis um grein mína tók ég sérstaklega fram að það mætti ekki blanda saman umræðunni um þá tæpa fjóra milljarða sem ríkið greiðir árlega til Þjóðkirkjunnar fyrir kirkjujarðasamkomulagið annars vegar, og sóknargjöldin hins vegar, sem öll trú- og lífsskoðunarfélög fá, útreiknað miðað við skráningu í félögin hjá Þjóðskrá. Biskupsritari gat nú samt ekki setið á sér og hóf svargrein sína á að blanda þessu öllu saman í einn graut, en tók svo reyndar fram síðar í greininni að sóknargjöldin væru allt annar handleggur. Efasemdarfræin liggja víða í umræðunni. En það er nú einu sinni svo að fyrir öll trú- og lífsskoðunarfélög í landinu, að Þjóðkirkjunni undanskilinni, eru sóknargjöldin þeirra stærsta og jafnvel eina tekjulind. Ef allir myndu hætta í Siðmennt á morgun þyrfti ég væntanlega bara að vinna minn uppsagnarfrest og starfsemi Siðmenntar myndi leggjast af í núverandi mynd. En ef félagatal Þjóðkirkjunnar myndi tæmast á morgun væri Pétur áfram með trygga vinnu næstu 13 árin, ásamt öllum prestum landsins. Aðstöðumunur félaganna er augljóslega gríðarlegur. Mér þykir þó afar áhugavert að sjá fulltrúa Þjóðkirkjunnar kalla sóknargjöldin „fjármagn beint úr ríkissjóði”, en ekki félagsgjöld. Þetta hefur Siðmennt bent á árum saman. Sóknargjöldin eru ekki félagsgjöld, heldur fjármagn úr ríkissjóði, sem allir skattgreiðendur standa undir, líka þeir sem standa utan trúfélaga. Á vefsíðu Þjóðkirkjunnar stendur svart á hvítu: „...innheimtir ríkið fyrir kirkjuna sóknargjöld, sem eru einskonar félagsgjöld” - Ég fagna þessari áherslubreytingu kirkjunnar, og reikna með að heimasíða hennar verði fljótlega uppfærð í kjölfarið. Gögnin lágu ekki fyrir Pétur fullyrðir einnig að það hafi alltaf legið skýrt fyrir hvaða jarðir tilheyra kirkjujaraðsamkomulaginu. Vísar hann m.a. í skýrslu kirkjueignarnefndar en þar er einmitt fjallað um fjölda kirkjujarða sem voru seldar eftir 1907. í óbirtri skrá eftir séra Gísla Brynjólfsson, um „seldar kirkjujarðir 1876-1974“, sem hann tók saman eftir beiðni biskups segir: „Eftir gildistöku laganna 1908-1923 voru seldar hvorki meira né minna en 355 jarðir” - Það er því algjör markleysa að tala um allar jarðirnar frá 1907 sem einhvern grundvöll fyrir umræðuna um virði þeirra sem eftir standa 2021. Þar fyrir utan þá hefur ríkið hingað til ekki getað svarað afgerandi hvaða jarðir tilheyra samkomulaginu. Það er auðvitað algjörlega ótækt, að binda ríkið til tugmilljarða greiðslna út á eitthvað afskaplega óljóst og loðið. Í svari fjármálaráðherra til Birgittu Jónsdóttur árið 2014 segir: „Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir. Þar sem ekki er hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir sem ákveðið eignasafn er óhjákvæmilega ekki hægt að svara efni 1.–7. tölul. fyrirspurnar þessarar.” Kirkjan sjálf viðurkennir að forsendur samningsins séu óljósar, en á vef Kirkjunnar segir að lögin um launagreiðslur presta og starfsmanna biskupsembættisins séu: „sett fram á táknrænan hátt frekar en að nákvæmir útreikningar liggi á bak við”. Staðreyndirnar tala sínu máli Forsendur kirkjujarðasamkomulagsins eru þó óðum að skýrast þessa dagana. Nokkrir hlutir eru nú algjörlega skýrir: Ábati af eignasafni kirkjunnar 1907 stóð ekki undir launagreiðslum og fóru allir sjóðir á hausinn 1919. Það er gengur einfaldlega ekki upp að eignasafn sem stóð ekki undir launum færri og fátækari presta árið 1907 muni geta staðið undir launum fleiri og betur launaðra presta árið 2021. Fjölmargar jarðir hafa gengið kaupum og sölum síðustu 100 árin, og því marklaust að telja þær með í dag Virði jarðar sem selt var 1907, t.d. Garðabæjar, er augljóslega ekki hægt að uppreikna til ársins 2021. Óbyggð sveit og mýrar er einfaldlega ekki sama eign og stórt sveitarfélag. Virði eignasafsins þyrfti að vera um 115 milljarðar ef ávöxtunin væri 3,5% Virði kirkjujarðanna frá nýjustu samningum er 7 milljarðar Ríkið er að ofborga fyrir þessar jarðir í kringum 100 milljarða. Pétur veltir upp þeirri spurningu hvort að samningarnir séu í raun óhagstæðir fyrir kirkjuna. Ef honum og öðru kirkjunnar fólki finnst það í alvörunni hvet ég hann til að ganga á fund dómsmálaðráðherra strax í dag og fá þessum samningum rift. Það er það eina sanngjarna í stöðunni og mér sýnist við báðir vera sammála um það. Höfundur er framkvæmdastjóri Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi.
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun