Lofsvert framtak ÖBÍ, BSRB og ASÍ Ögmundur Jónasson skrifar 12. september 2024 07:03 Góð vinkona mín brást ævinlega ókvæða við þegar sagt var í hennar áheyrn að þjóðfélagið væri að breytast. Nei, sagði hún þá ákveðið, þjóðfélagið er ekki að breytast, það er verið að breyta því, það eru alltaf gerendur. Hvort tveggja er náttúrlega rétt, annars vegar að þjóðfélagið tekur breytingum og svo er hitt að það eru alltaf einhverjir sem standa á bak við þessar breytingar. Og þegar um er að ræða grundvallarbreytingar sem snerta þjóðfélagið allt - okkur öll – þá er mikilvægt að við látum okkur þessar breytingar varða áður en það er um seinan, greinum hagsmuni og rýnum í hvað búi að baki. Hægt og hljótt og án umræðu Hér horfi ég sérstaklega til markaðsvæðingar heilbrigðisþjónustunnar sem gerist hægt og hljóðlega og í mörgum skrefum og yfirleitt án slíkrar umræðu.Það var til dæmis ekki mikil umræða sem fram fór í þjóðfélaginu – hvorki utan þings né innan - þegar sú stefnubreyting var gerð á síðasta ári að ríkið skyldi draga sig út úr eignarhaldi á húsnæði öldrunarstofnana. Þarna hefði þurft að spyrja hvaða hagsmunum þetta kæmi til með að þjóna og kynni svo að vera að þetta væri skref í samræmdu göngulagi til frekari markaðsvæðingar innan þessa geira. Lærum af reynslunni Hér þarf að læra af reynslunni eins og kostur er. Staðreyndin er sú að stefnan sem virðist hafa verið tekin hér á landi á sér fyrirmynd annars staðar og kemur þá Svíþjóð upp í hugann. Fyrir réttum tuttugu árum kom hingað til lands í boði BSRB Göran Dahlgren fyrrum stjórnandi lýðheilsuskrifstofu sænska heilbrigðisráðuneytisins, handhafi norrænu lýðheilsuverðlaunanna og höfundur fjölmargra bóka um lýðheilsumál. Á opnum fundi sagði hann frá þróun mála í heimalandi sínu. Ég minnist áhrifaríkra varnaðarorða hans gegn markaðsvæðingu heilbrigðiskerfisins og benti hann á líklegar afleiðingar.Fyrirlestur Dahlgrens var gefinn út í smábæklingi sem fór víða. Nú er Dahlgren mættur til Íslands á ný og nú í boði BSRB, ASÍ og Öryrkjabandlags Íslands. Með honum í för er Lisa Pelling, sem rannsakað hefur þessi mál og látið frá sér heyra í sænskri þjóðmálaumræðu. Og hver er svo reynslan? Og nú er spurningin hver er reynsla Svía af þeirri þróun sem Dahlgren sá í gerjun undir lok síðustu aldar? Frá þessu munu hann og Lisa Pelling greina á málþingi á fimmtudag kl 14 í Eddu, húsi íslenskunnar, en málstofan er auglýst á vefsíðum heildarsamtaka launafólks og Öryrkjabandalags Íslands.Í bæklingi eftir Dahlgren og Pelling sem þessi samtök hafa gefið út og kallast Jafnrétti í heilbrigðiskerfinu segir meðal annars í samantekt: Dreifir sér eins og veira „Undanfarna þrjá áratugi hefur sænska velferðarkerfið tekið miklum breytingum til hins verra fyrir aldraða, öryrkja, mikið veika sjúklinga og þá sem minna mega sín.Þessi þróun hófst í byrjun tíunda áratugar 20. aldar þegar hagnaðardrifnum fyrirtækjum var opnuð leið að sænsku velferðarþjónustunni – heilbrigðisþjónustu, skólum og umönnun – sem fram til þessa hafði verið rekin með skattfé úr almannasjóðum. Áhrifa markaðshyggju gætti í sífellt ríkara mæli í skipulagi og fjármögnun heilbrigðisþjónustunnar og leiddi þar eitt af öðru. Og þegar svo var komið að rekstrareiningum heilbrigðisþjónustunnar var gert að keppa sín á milli var þess skammt að bíða að einkafyrirtæki kæmu til sögunnar og þar með fjárfestar og einkasjúkratryggingar.Samhliða þessari þróun nálgaðist heilbrigðisþjónusta sem rekin er á vegum hins opinbera sífellt meira markaðinn og hina svokölluðu „new public management“ hugmyndafræði. Samkvæmt þeirri hugmyndafræði er ætlast til þess að heilsugæslustöðvar og sérfræðiþjónusta lækna, á vegum hins opinbera, fjármagni starfsemi sína samkvæmt reiknilíkani sem byggist á því að þjónustan standist samkeppnisverð. Arðsemissjónarmið hafa þannig sífellt sótt á innan almannaþjónustunnar og arðsemiskrafan – að allt þurfi að borga sig – hefur dreift sér eins og veira um allt heilbrigðiskerfið sem samfélagið rekur.“ Stöldrum við og ræðum málið Getur verið að Íslendingar séu að stefna í þessa sömu átt? Ef svo er hlýtur það að teljast vera lágmarkskrafa að efnt verði til umræðu um þessar breytingar áður en lengra er haldið. Þetta málþing er greinilega tilraun til að örva slíka umræðu og eiga ÖBÍ, BSRB og ASÍ lof skilið fyrir framtakið. Ögmundur Jónasson Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ögmundur Jónasson ASÍ Stéttarfélög Heilbrigðismál Mest lesið Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir Skoðun Atvinnumál fatlaðra Ína Valsdóttir Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson Skoðun Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skyndihjálp: Lykillinn að öruggara samfélagi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Sjá meira
Góð vinkona mín brást ævinlega ókvæða við þegar sagt var í hennar áheyrn að þjóðfélagið væri að breytast. Nei, sagði hún þá ákveðið, þjóðfélagið er ekki að breytast, það er verið að breyta því, það eru alltaf gerendur. Hvort tveggja er náttúrlega rétt, annars vegar að þjóðfélagið tekur breytingum og svo er hitt að það eru alltaf einhverjir sem standa á bak við þessar breytingar. Og þegar um er að ræða grundvallarbreytingar sem snerta þjóðfélagið allt - okkur öll – þá er mikilvægt að við látum okkur þessar breytingar varða áður en það er um seinan, greinum hagsmuni og rýnum í hvað búi að baki. Hægt og hljótt og án umræðu Hér horfi ég sérstaklega til markaðsvæðingar heilbrigðisþjónustunnar sem gerist hægt og hljóðlega og í mörgum skrefum og yfirleitt án slíkrar umræðu.Það var til dæmis ekki mikil umræða sem fram fór í þjóðfélaginu – hvorki utan þings né innan - þegar sú stefnubreyting var gerð á síðasta ári að ríkið skyldi draga sig út úr eignarhaldi á húsnæði öldrunarstofnana. Þarna hefði þurft að spyrja hvaða hagsmunum þetta kæmi til með að þjóna og kynni svo að vera að þetta væri skref í samræmdu göngulagi til frekari markaðsvæðingar innan þessa geira. Lærum af reynslunni Hér þarf að læra af reynslunni eins og kostur er. Staðreyndin er sú að stefnan sem virðist hafa verið tekin hér á landi á sér fyrirmynd annars staðar og kemur þá Svíþjóð upp í hugann. Fyrir réttum tuttugu árum kom hingað til lands í boði BSRB Göran Dahlgren fyrrum stjórnandi lýðheilsuskrifstofu sænska heilbrigðisráðuneytisins, handhafi norrænu lýðheilsuverðlaunanna og höfundur fjölmargra bóka um lýðheilsumál. Á opnum fundi sagði hann frá þróun mála í heimalandi sínu. Ég minnist áhrifaríkra varnaðarorða hans gegn markaðsvæðingu heilbrigðiskerfisins og benti hann á líklegar afleiðingar.Fyrirlestur Dahlgrens var gefinn út í smábæklingi sem fór víða. Nú er Dahlgren mættur til Íslands á ný og nú í boði BSRB, ASÍ og Öryrkjabandlags Íslands. Með honum í för er Lisa Pelling, sem rannsakað hefur þessi mál og látið frá sér heyra í sænskri þjóðmálaumræðu. Og hver er svo reynslan? Og nú er spurningin hver er reynsla Svía af þeirri þróun sem Dahlgren sá í gerjun undir lok síðustu aldar? Frá þessu munu hann og Lisa Pelling greina á málþingi á fimmtudag kl 14 í Eddu, húsi íslenskunnar, en málstofan er auglýst á vefsíðum heildarsamtaka launafólks og Öryrkjabandalags Íslands.Í bæklingi eftir Dahlgren og Pelling sem þessi samtök hafa gefið út og kallast Jafnrétti í heilbrigðiskerfinu segir meðal annars í samantekt: Dreifir sér eins og veira „Undanfarna þrjá áratugi hefur sænska velferðarkerfið tekið miklum breytingum til hins verra fyrir aldraða, öryrkja, mikið veika sjúklinga og þá sem minna mega sín.Þessi þróun hófst í byrjun tíunda áratugar 20. aldar þegar hagnaðardrifnum fyrirtækjum var opnuð leið að sænsku velferðarþjónustunni – heilbrigðisþjónustu, skólum og umönnun – sem fram til þessa hafði verið rekin með skattfé úr almannasjóðum. Áhrifa markaðshyggju gætti í sífellt ríkara mæli í skipulagi og fjármögnun heilbrigðisþjónustunnar og leiddi þar eitt af öðru. Og þegar svo var komið að rekstrareiningum heilbrigðisþjónustunnar var gert að keppa sín á milli var þess skammt að bíða að einkafyrirtæki kæmu til sögunnar og þar með fjárfestar og einkasjúkratryggingar.Samhliða þessari þróun nálgaðist heilbrigðisþjónusta sem rekin er á vegum hins opinbera sífellt meira markaðinn og hina svokölluðu „new public management“ hugmyndafræði. Samkvæmt þeirri hugmyndafræði er ætlast til þess að heilsugæslustöðvar og sérfræðiþjónusta lækna, á vegum hins opinbera, fjármagni starfsemi sína samkvæmt reiknilíkani sem byggist á því að þjónustan standist samkeppnisverð. Arðsemissjónarmið hafa þannig sífellt sótt á innan almannaþjónustunnar og arðsemiskrafan – að allt þurfi að borga sig – hefur dreift sér eins og veira um allt heilbrigðiskerfið sem samfélagið rekur.“ Stöldrum við og ræðum málið Getur verið að Íslendingar séu að stefna í þessa sömu átt? Ef svo er hlýtur það að teljast vera lágmarkskrafa að efnt verði til umræðu um þessar breytingar áður en lengra er haldið. Þetta málþing er greinilega tilraun til að örva slíka umræðu og eiga ÖBÍ, BSRB og ASÍ lof skilið fyrir framtakið. Ögmundur Jónasson
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun